STARY ZAMEK

Stary zamek

 

Stary Zamek w Grodnie jest unikalnym zabytkiem architektury i archeologii Republiki Białoruś. Już w XII wieku miasto było centrum księstwa, w XIV wieku na Górze Zamkowej wzniesiono rezydencję wielkoksiążęcą, a później Pałac Królewski.

Dziś na terenie Starego Zamku znajduje się pałac (renesansowy pomnik architektury zbudowany dla króla Stefana Batorego w latach 1580h), resztki murów obronnych z przełomu XIV i XV wieku i Górnej Cerkwi z XV wieku, ruiny dolnej cerkwi i resztki książęcego pałacu – zabytków grodzieńskiej szkoły architektury z XII wieku.

Stary Zamek dla króla Stefana Batorego został wzniesiony na miejscu starożytnego Zamku Górnego z czasów Wielkiego Księcia Witolda. Z budowli obronnych wykorzystano dolną część murów obronnych i pozostałości wież. Na terenie zamkowym dominowal pałac zbudowany w stylu renesansowym.

Na parterze znajdowało się dziesięć pomieszczeń sklepionych, w których mieścił się Arsenał, Kancelaria, skarbiec i inne slużby pałacowe. Pierwsze piętro zajmowały pokoje królewskie – sale reprezentacyjne i mieszkalne, połączone w typową pałacową amfiladę. Każde piętro miało osobne wejście. Wielkie reprezentacyjne schody od strony głównej fasady prowadziły na górę, do pokojów królewskich. Wejścia na parterze były skromne.

Elewacje i frontony pałacu wykończono dwukolorowym szaro-białym sgrafitem w formie ornamentu roślinno-geometrycznego z motywami heraldycznymi. Wyrazistą sylwetkę pałacu nadawał wysoki dwuspadowy dach i wysokie kominy. Jego pierwotny wygląd można ocenić na podstawie ryciny, którą wykonał w 1600 r. T. Makowski.

 

W czasie wojny rosyjsko-polskiej w połowie XVII wieku pałac został znacznie uszkodzony. Po przebudowie zyskał wystrój barokowy. Pałac nadal pełnił funkcję rezydencji królewskiej, oraz stał się miejscem przeprowadzenia sejmów walnych Rzeczypospolitej, które odbywał się tu w latach 1678, 1688 i 1699 Pozniszczeniach spowodowanych Wojną Północną i pożaru 1735 roku pałac został ponownie odbudowany. Saksoński architekt Carol Fryderik Popelman przeprowadza znaczącą przebudowę: zewnętrzne schody zamienił na wewnętrzne oraz zmniejszył okna. Budynek otrzymuje dach czterospadowy. Tu mieściła się część dworu królewskiego i slużby gospodarcze. Dalsze uproszczenie architektury pałacu nastąpiło w XIX i XX wieku, kiedy z elewacji ostatecznie znikneli elementy zdobnicze, a nad dawną salą jadalną nadbudowano dodatkową kubaturę. Przez ponad 120 lat Stary Zamek należał do departamentu wojskowego, a w 1924 r. został przekazany do muzeum.

W 2017 roku rozpoczęto renowację Starego Zamku. W ramach pierwszego etapu prac konserwatorskich odrestaurowano kaplicę zamkową i hełm wieży wejściowej, wieżę środkową, galerię, oraz budynek przy wieży środkowej.
W 2021 roku w odnowionych lokalach powstała nowa ekspozycja. Opowiada ona o głównych etapach budowy Wzgórza Zamkowego: dziedzińcu z XI–XII wieku, gotyckim zamku Wielkiego Księcia Witolda, renesansowym pałacu Stefana Batorego, przebudowie XVII–XIX wieku; zapoznaje z zawodami i rzemiosłem mieszczan w XI–XIII wieku, opowiada o najazdach krzyżackich i obronie zamku w XIII–XV wieku, o obraniu Stefana Batorego na Króla Polski i Wielkiego Księcia Litwy i jego roli w historii Grodna.
Ekspozycja prezentuje narzędzia i przedmioty życia codziennego, materiały budowlane, broń i sprzęt wojskowy, znalezione podczas wykopalisk archeologicznych prowadzonych na Górze Zamkowej od lat trzydziestych XX wieku, które trwają do dziś, oraz krzesła XVIII wieku ze Starego Zamku, rekonstrukcje hetmańskiego proporczyka Stefana Batorego i grodzieńskiej chorągwi hajduckiej, kufer XVIII wieku i wiele innych ciekawych eksponatów.
Przez galerię można dostać się do sklepu z pamiątkami, oraz wejść na taras obserwacyjny, z którego roztaczają się piękne widoki na Niemen i miasto.